Sociotechnical Imaginaries: Sosyoteknik Tasavvurlar
İlk yayın tarihi 3 Haziran 2020
Sosyoteknik tasavvurlar* Sheila Jasanoff ve Sang-Hyun Kim (2009) tarafından temellendirilmiş, bilim ve teknoloji çalışmalarında yaygın şekilde kullanılan bir terimdir. 1983 yılındaki meşhur çalışmasında, Benedict Anderson toplumları ortak tasavvurlara sahip hayali cemaatler olarak tanımlamıştır (Anderson, 1983). Jasanoff ve Kim’e göre Anderson’un hayali cemaatlerini oluşturan bu ortak tasavvurlar geleceğe dairdir ve topluluklara neyin arzu edilebilir ya da ulaşmaya değer olduğu hakkında aracı olurlar. Dahası, Anderson’un toplum tanımını baz alan Jasanoff ve Kim, toplumun diğer birçok konu üzerinde olduğu gibi herhangi bir bilimsel bilginin ya da teknolojinin geleceği için de kendine ait tasavvurları olduğunu belirtmiştir (Jasanoff ve Kim, 2009). Hatta bilimsel ve teknolojik aktiviteler üzerine oluşan bu tasavvurlar, milli bir kimlik etrafında oluşan hayali cemaatlerin söz konusu kimliklerini oluşturmasında ve canlı tutabilmesinde de önemli rol oynayabilirler (Felt, 2013). Bu bağlamda sosyoteknik tasavvurlar, ilk olarak, hayali cemaatlerin üretilen ya da üretilmesi vaat edilen bir bilimsel bilgi ya da teknolojinin olası toplumsal etkileri üzerine benimsedikleri ortak vizyonlar olarak tanımlanmıştır.
Yazarlar 2015 yılında terimi -bu tasavvurların yalnızca uluslar tekelinde değil, şirketler, çeşitli aktivist hareketler veya başka kurumlarca kurulup kullanılabileceğini öne sürerek- yeniden tanımlamış ve ona günümüzde sıkça referans verilen bu son halini vermiştir: Sosyoteknik tasavvurlar, ortaklaşa yaşatılan, istikrarı kurumlarca sağlanan ve toplumsal olarak icra edilen cazip gelecek tasavvurlarına işaret eder. Ne sadece sosyal, ne sadece teknik olan bu tasavvurlar sosyotekniktir; çünkü hem bilimsel ve teknolojik gelişmelerin mümkün kıldığı, hem de bu gelişmeleri mümkün kılan, toplumsal yaşam biçimlerine ve düzene ilişkin ortak anlayışlar sayesinde gerçekleşirler (Jasanoff ve Kim, 2015, s.4).
* “Sociotechnical imaginaries” teriminin Türkçede anlam kazanması sırasında problematik olan kısım “imagination” kelimesinin çevirisidir. “Imagination” kelimesi için tahayyül ya da hayal yerine tasavvur kelimesini kullanmamın sebebi tasavvur kelimesi için Türk Dil Kurumu’nun verdiği karşılıktır. TDK’ye göre tasavvur kelimesinin içerdiği anlamlardan bazıları şunlardır; düşünce, amaç, niyet, maksat, plan. Yine TDK’nin tasavvur kelimesinin cümle içinde kullanımı için verdiği, Cemil Meriç’e ait cümle şu şekildedir; “İdeolojiler, bir tasavvurlar bütünüdür ama bu tasavvurların çok defa şuurla alakası yoktur” (Türk Dil Kurumu, 2019). “Sociotechnical imaginaries” teriminin toplumların teknobilim hakkında edindiği ideolojiler bütünü olduğu varsayıldığında Türkçe’de anlamını kazanması için tasavvur kelimesi “tahayyül” veya “hayal” kelimeleri yerine daha uygun gözükmektedir. Bilhassa tahayyül kelimesinin amaç ve maksat anlamlarını tasavvur kelimesi kadar güçlü bir şekilde ifade edememesi tasavvur kelimesinin kullanılmasını Türkçe düşünce dünyamız için daha verimli kılacaktır.
Yazar: Adil Aygün
Editör: Selen Eren & Selen Gülgün
Anahtar Kelimeler: Bilim ve teknoloji politikaları; imagined communities; iktidar ve teknoloji.
Kaynakça
Anderson, B. (1983). Imagined communities: Reflections on the origin and spread of nationalism, revised ed. London and New York: Verso.
Felt, U. (2015). Keeping Technologies Out: Sociotechnical Imaginaries and the Formation of Austria’s technopolitical identity. In S. Jasanoff & S.-H. Kim (Eds.), Dreamscapes of Modernity: Sociotechnical Imaginaries and the Fabrication of Power (pp. 103-125). Chicago: Chicago University Press.
Jasanoff S., ve Kim, S.-H. (2009). Containing the Atom: Sociotechnical Imaginaries and Nuclear Power in United States and South Korea. Minerva, 47(2), 119. https://doi.org/10.1007/s11024-009-9124-4
Jasanoff, S., ve Kim, S. H. (2015). Sociotechnical imaginaries and the fabrication of power. Chicago.
Türk Dil Kurumu, TDK Genel Türkçe Sözlük, Erişim adresi (5 Kasım 209): https://sozluk.gov.tr/?kelime=TASAVVUR
Okumuş olduğunuz içeriği akademik çalışmalarınız için yararlı bulacağınızı umuyoruz. Bu içerikten araştırmalarınızda faydalanmanız durumunda APA formatında hazırlanmış aşağıdaki alıntılama örneğini kullanabilirsiniz. Lütfen alıntı yaparken erişim adresinin açık bir şekilde belirtildiğinden emin olunuz. Araştırmalarınızda başarılar dileriz.
Aygün, M. A. (t.y.). Sociotechnical Imaginaries: Sosyoteknik Tasavvurlar. S. Eren (Ed.) iris: Kitle Kaynaklı Türkçe STS Ansiklopedisi (Kış 2022 Yayını) içinde. Erişim adresi (Erişim tarihi): https://irisansiklopedi.net/2022/02/15/sociotechnical-imaginaries-sosyoteknik-tasavvurlar-2022/.
Önceki Versiyonlar:
iris 